Is het project Zuid-Soedan mislukt? Het jongste land ter wereld is vier jaar onafhankelijk en verkeert daarvan bijna de helft in oorlog met zichzelf. Vredesbemiddelingen brengen akkoorden die echter allemaal in record tempo worden verbroken. President Salva Kiir en zijn rivaal, de voormalige vice-president Riek Machar staan vrede in de weg. Eigenbelangen staan centraal in hun leiderschap.

“We klagen over de leiders maar inmiddels is de hele maatschappij verziekt”, meent David Deng, leider van het Zuid-Soedanees juridisch genootschap. Kiir is een Dinka en Machar een Nuer, de twee grootste volken van het land. Hun machtsstrijd heeft Zuid-Soedan, toch al een web van diepgewortelde etnische spanningen, nog meer verscheurd.

Velen zien de basis van de problemen verankerd in het CPA, het vredesakkoord dat in 2005 een einde maakte aan decennia oorlog tussen de Zuid-Soedanese rebellen en de Soedanese regering in Khartoem. De overeenkomst leidde uiteindelijk tot de onafhankelijkheid van het zuiden in 2011.

De VS waren de drijvende kracht achter het CPA die slechts langzaam vorderden. Washington had haast en maande tot spoed. Volgens Deng zijn daardoor onderdelen van het CPA onvoldoende uitgewerkt.  “Zo waren er slechts vage verwijzingen naar nationale verzoening.  Die spoorden na de vrede niet aan om oude rivaliteiten onder de Zuid-Soedanezen echt uit de weg te ruimen.”

Tijdens de oorlog tegen het noorden richtten Nuer milities van Machar die deel uitmaakten van de Zuid-Soedanese rebellenbeweging, SPLA, een bloedbad aan onder Dinka. Dat zorgde voor een splitsing van de beweging. Machar en zijn manschappen begonnen in 2002 weer onderdeel uit te maken van de SPLA. Hij bood later publiekelijk zijn verontschuldigingen aan maar Dinka leiders hebben het hem nooit vergeven en maakten daar geen geheim van. Er werd samengewerkt maar er bestond weinig wederzijdse genegenheid.

“Om herhaling van onderlinge conflicten te voorkomen zijn handjes schudden en glimlachen niet voldoende. De waarheid over wat er in de vorige maar ook in de huidige oorlog is gebeurd, moet boven tafel. De verantwoordelijken moeten een eerlijk proces krijgen. Pas daarna is de weg naar vrede en eenheid vrij”, gelooft Deng.

De schuld van het huidige conflict mag bij Kiir en Machar worden gelegd maar de internationale gemeenschap moet ook de hand in eigen boezem steken. Al direct na het CPA werd duidelijk dat de oud-rebellen vonden dat ze zichzelf mochten belonen door een greep in de zak met donorgelden en later in de staatskas. Ze hadden zich tenslotte opgeofferd voor de onafhankelijkheid van Zuid-Soedan. De internationale gemeenschap zag het maar greep niet in en hoopte blijkbaar dat er een einde aan zou komen. Maar de oud-rebellen raakten niet verzadigd.

Toen Machar zijn lust naar de hoogste macht niet meer kon onderdrukken en het Kiir steeds moeilijker maakte, ontstond er onrust in het kamp van de president. Als Kiir de macht zou verliezen ging dat ook ten koste van de lucratieve inkomsten van zijn medestanders. Daarna ging het snel bergafwaarts en ontaardde in oorlog.

“Er zijn in het verleden door iedereen fouten gemaakt, zowel nationaal en internationaal. Onze eerst zorg nu is om vrede te krijgen”, concludeert Luka Biong, hoofd van het vredes, – en ontwikkelingsinstituut van de universiteit van Juba in Zuid-Soedan. Ook al bestaat er weinig vertrouwen in zowel Kiir als Machar, gelooft professor Biong dat rechtstreekse besprekingen tussen beiden betere resultaten kunnen opleveren.

“Het CPA laat misschien te wensen over maar was uiteindelijk wel een basisverdrag waarop voortborduurt kon worden. Het kwam tot stand omdat de toenmalige SPLA leider John Garang en de Soedanese Vice-president Ali Osman Taha rechtstreekse besprekingen voerden.”

Nu bakkeleien vertegenwoordigers van Kiir en Machar oeverloos in dure hotels in Addis Abeba, hoofdstad van het buurland Ethiopië dat bemiddelt in het conflict. De afvaardigingen vliegen op en neer naar hun leiders voor overleg omdat ze geen mandaat hebben om zelfstandig beslissingen te nemen.  Daardoor slepen de onderhandelen zich voort tot de internationale gemeenschap resultaten eist. Dan worden akkoorden gesloten en direct weer geschonden.

“Na bijna twee jaar onderhandelingen kunnen we nu wel zeggen dat wat er in Addis gebeurt, niet werkt”, meent Biong. “Het is tijd om de beproefde CPA methode van rechtstreeks besprekingen weer uit de kast te trekken”.

Salva Kiir is een stugge, norse man. Hij genoot weinig onderwijs maar werkte zich binnen de rebellenbeweging op tot stafchef. Zijn arrogante houding zorgt voor diplomatieke problemen strubbelingen. Zo liet hij de Amerikaanse president Barack Obama eens twintig minuten wachten.

Riek Machar is een joviale, goedlachse man die na een ingenieursstudie in Soedan ook nog filosofie studeerde in Groot-Brittannië. Hij is even makkelijk in de omgang met wereldleiders als met herdersjongens van zijn eigen volk.

Sinds het begin van de oorlog bleef Kiir voornamelijk thuis terwijl Machar talloze landen bezocht voor een charme offensief.