Zuid-Soedanese leiders hebben miljoenen euro’s gestolen uit de staatkas en kapitalen vergaard uit corruptie. Ze staken het in huizen, auto’s, bedrijven en bankrekeningen in het buitenland. Dat was al enkele een publiek geheim maar nu zijn talloze bewijzen verzameld en gebundeld in een rapport. “Ik heb direct na publicatie ervan contact gezocht met juristen in Kenia en Oeganda, de landen waar het leiderschap een groot deel van de roofbuit heenbracht. We gaan rechtszaken aanspannen”, vertelt dr. Remember Miamingi, een Zuid-Soedanese mensenrechten- en bestuursdeskundige verbonden aan de universiteit van Pretoria in Zuid-Afrika.

Samen met andere organisaties en activisten wil hij processen voeren tegen de Zuid-Soedanese president Salva Kiir en zijn ex-vicepresident en aartsrivaal Riek Machar. Deze twee lijken de grootste sommen geld te hebben ontvreemd. De strijd om de macht tussen beiden resulteerde in 2013 in een burgeroorlog waardoor miljoenen zijn gevlucht en ontheemd. De helft van de achtergebleven bevolking lijdt honger.

Achter het geruchtmakende rapport zit de Amerikaanse acteur en activist George Clooney, die zich al jaren bekommert om Soedan, Darfur en het in 2011 onafhankelijk geworden Zuid-Soedan. Clooney is mede-opricht van The Sentry (de Schildwacht) dat het onderzoek uitvoerde. The Sentry volgde ondermeer financiële transacties, verzamelde gegevens van informanten, struinde de sociale media af voor foto’s en verhalen van luxueuze levensstijlen en gebruikten satellietfoto’s. Zo werd duidelijk hoe Zuid-Soedanese leiders profiteerden van de lange oorlog en hoe zij fortuinen verzamelden door banden met banken en oliemaatschappijen.

Kiir, zijn echtgenote en hun kinderen van wie sommigen nog niet eens volwassen zijn, bezitten miljoenen euro’s in aandelen, aldus The Sentry. Op de identiteitspapieren van de kinderen staat als beroep: “Zoon of dochter van de president”. Satellietopnamen tonen een enorm complex van Kiir even buiten de Zuid-Soedanese hoofdstad Juba. Er is een boerderij met veel vee, diverse huizen en een vliegveld waar aanvalshelikopters staan geparkeerd.

Machar doet weinig onder voor zijn rivaal. Beiden hebben huizen in hetzelfde Lavington, een sjieke buurt in de Keniaanse hoofdstad Nairobi. Zijn jaarsalaris als vicepresident bedraagt 50.000 euro, onvoldoende voor de luxueuze levensstijl van zijn familie. In zijn tijd als vicepresident zou Machar banden met wapenhandelaren hebben aangegaan die lucratief lijken te zijn geweest, volgens het rapport.

Bading Machar, een zoon van de VP, werkte voor het Keniaanse beveiligingsbedrijf KK Security, dat actief is in Centraal – en Oost Afrika. Hij kreeg 1 procent van de aandelen aangeboden voor zo’n 800 euro. Die weigerde hij te betalen en uiteindelijk werd hij uit de raad van bestuur van de Zuid-Soedanese vestiging gezet. Daarna zo schrijft het rapport zou hij de boekhouder onder bedreiging cheques aan hem hebben laten uitschrijven en het hele wagenpark, apparatuur en computers ter waarde van miljoenen euro’s hebben meegenomen.

Clooney’s actiegroep wil niet alleen de leiders aanklagen. De Zuid-Soedanese mensenrechtenactivist Miamingi is het daarmee eens. “We gaan ook banken voor de rechter slepen die ondanks bestaande VN-sancties tegen individuele leiders toch meehielpen geld naar het buitenland te sluizen. Handlangers in andere landen zijn medeschuldig”, concludeert Miamingi per telefoon tegenover Trouw.

Het Westen en activisten als Clooney zijn al lang op de hoogte van de plunderpraktijken. Toch bleef de internationale gemeenschap geld pompen toen het land eindelijk onafhankelijk werd na decennia oorlog met het Arabische regime in Soedan dat de zuiderlingen uiterst slecht behandelde. “Donoren gingen ervan uit dat het leiderschap veel te leren had en fouten zou maken waarvan weer geleerd kon worden. Maar al gauw werd er niets meer geleerd en stapelden de fouten zich op. Toen besloten bondgenoten eindelijk de geldkraan dicht te draaien en de wandaden te onderzoeken”, vertelt dr. Miamingi.

Zuid-Soedan is inmiddels failliet. Zo werd onlangs de diplomatieke missie van het land in Groot- Brittannië het ambassadegebouw uitgezet wegens achterstallige huur. Ambtenaren moeten maanden op hun salarissen wachten die door de enorme inflatie  niets meer waard zijn. Scholen in tal van plaatsen zijn gesloten. Er is geen geld voor leerkrachten.

Kiir en Machar hebben de aantijgingen in het rapport ontkend. De macht afstaan lijkt niet in hun hoofd op te komen. “Maar dit rapport geeft hoop. Het zal een kwestie van de lange adem zijn en voor veel landgenoten te laat komen. Die zijn dan gestorven aan behandelbare ziekten of door honger”, gelooft Miamingi.

Hij hoopt dat landen waar de leiders aankloppen voor financiële steun, dat zullen weigeren omdat het rapport de feiten nu bloot legt. “Alleen als we Kiir en Machar afsnijden van financiële bronnen is er een oplossing mogelijk. Zonder geld zullen ze op den duur het leiderschap verliezen. Dan kan Zuid-Soedan aan een nieuw hoofdstuk beginnen.”