Internationaal gaan stemmen op om vluchtelingenkampen wereldwijd te ontmantelen. Voorstanders willen een nieuw systeem. De zwakste vluchtelingen zouden moeten worden opgenomen door rijke landen en de anderen opgaan in de bevolking van meestal het buurland waar ze bescherming zochten.

De discussie over een andere aanpak kwam los nadat Kenia onlangs verklaarde de twee vluchtelingenkampen in het land te gaan sluiten. De regering wil echter alle ruim 600.000 vluchtelingen uit voornamelijk Somalië, Zuid-Soedan en Ethiopië terugsturen naar landen van herkomst. Kenia wil vooral af van de Somalische vluchtelingen die merendeels wonen in Dadaab, een kamp in het noordoosten dat 25 jaar geleden werd opgezet.

“Onmogelijk”, vindt Laetitia Bader van de mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch. “Somalië is nog altijd erg onveilig. Bovendien leven veel vluchtelingen al heel lang in het kamp. Inmiddels wonen in Somalië anderen in hun huizen of hebben zich hun akkers toegeëigend.” Terugsturen betekent van de vluchtelingen ontheemden maken en de situatie daarvan is in Somalië mensonterend. Onlangs werd nog een kamp bij de hoofdstad Mogadishu door de autoriteiten met de grond gelijk gemaakt zonder dat er een alternatief werd geboden. Mensen sliepen dagenlang onder de blote hemel voordat ze drie kilometer verder een nieuw kamp oprichten.

Ben Rawlence, schrijver van City of Thorns het onlangs verschenen boek over Dadaab, wijst erop dat er al een derde generatie leeft in het kamp met ruim 300.000 mensen. “Het is een stad met een elite, een middenklasse en armen, met handelaren en winkels, scholen en ziekenhuizen. Het heeft een eigen economie die nauw is verstrengeld met die van Kenia.”

Hij vindt dat Somalische vluchtelingen geherhuisvest moeten worden omdat Dadaab in een onherbergzaam en afgelegen gebied ligt. Ze zouden moeten opgaan in de Keniaanse maatschappij. Tanzania verstrekte twee jaar geleden het staatsburgerschap aan ruim 150.000 Burundese vluchtelingen die tientallen jaren in kampen in het land hadden geleefd.
Het is de derde keer in vier jaar dat Kenia dreigt met uitzetting van vluchtelingen. Als reden wordt de nationale veiligheid gegeven. De regering bestempelt vooral Dadaab als gevaarlijk omdat strijders van Al Shabaab, de radicaalislamitische beweging in Somalië, er zich zouden schuilhouden. De extremistische groep heeft tientallen grote en kleine terroristische aanslagen gepleegd in Kenia uit wraak voor de aanwezigheid van Keniaanse troepen in Somalië die de regering daar helpen in de strijd tegen Al Shabaab.

Baker die uitgebreid onderzoek deed in Dadaab en Somalië, gelooft dat sluiting van de kampen Al Shabaab juist in de kaart speelt. “Jongens en mannen die terug moeten naar Somalië waar geen huis is, geen werk en geen inkomen kunnen makkelijk ten prooi vallen aan de ronselpraktijken van de beweging. Somalische vluchtelingen die tijdelijk naar hun vaderland terugkeerden, berichten over actieve en agressieve werving door Al Shabaab.” De beweging probeert vooral armen te paaien met een vast inkomen, voedsel en een onderkomen.

Rawlence gelooft helemaal niet dat veiligheid de reden is voor de Keniaanse aankondiging van de sluiting van kampen. “Het is eerder een kwestie van handjeklap. De Keniaanse regering ziet dat Europa geld geeft aan Turkije om migranten in dat land te houden. Nu denkt Kenia: waarom kunnen wij zoiets ook niet doen?”

Sluiting van de kampen in Kenia kan niet alleen de migrantenstroom naar Europa vergroten maar ook binnen de Oost-Afrikaanse regio. Vluchtelingen in Kenia mogen niet buiten de kampen komen en niet werken. “Velen nemen nu al de wijk naar de steden, duiken onder en proberen een bestaan op te bouwen”, merkt Bader op. “Als ze gedwongen terug moeten naar een onveilig land, zal dat aantal alleen maar toenemen.”

Box: Somalië

Kenia houdt vol dat sinds het troepen heeft in Somalië, de veiligheid daar is toegenomen. Maar de slachting onder Keniaanse militairen in Somalië eerder dit jaar door Al Shabaab lijkt het tegendeel aan te tonen. Kenia weigert het dodenaantal bekend te maken maar aangenomen wordt dat tussen 100 en 180 militairen zijn gedood. Het aantal aanslagen door Al Shabaab is juist toegenomen. Doelwitten zijn overheidsinstellingen, het leger en Amisom, de militaire missie van de Afrikaanse Unie in het land.

Groeiend geweld en spanningen in Somalië houden verband met de verkiezingen, later dit jaar. Lang niet iedereen zal kunnen stemmen, mede door de onveiligheid. Daarom heeft de regering een groep gevormd van 135 traditionele leiders die de clans vertegenwoordigen waarover de bevolking is verdeeld. Die groep kiest uit de ruim 10 miljoen Somaliërs zo’n 13000 mensen die mogen stemmen en beslissen wie er in het parlement komt.