De vergadering onder de twee grote bomen stopt abrupt. De journalisten van de radiozender Voice of Peace (VOP) houden de adem in terwijl ze luisteren naar het doffe monotone dreunen van een Antonov. Enkelen staan op en speuren de blauwe hemel af op zoek naar het vliegtuig, niet meer dan een witte bewegende punt op meer dan 10 kilometer hoogte. Anderen kijken naar de schuttersputjes die her en der zijn gegraven rond het gebouw van de zender. Zouden ze of zouden ze niet? Weifelachtig schuifelen ze op hun plastic stoelen.

Als het geluid wegsterft, verdwijnt de spanning en de angst op de gezichten. “De regering in Khartoem dreigt. Het is al de tweede keer deze week dat een Antonov bommenwerper overvliegt”, moppert Avejege Makki, directeur van het enige radiostation in de Nuba Bergen in het zuiden van Soedan. “De angst zat er flink in en wordt met dit soort pesterijen levendig gehouden.”

Vorig jaar werd het gebied aanhoudend gebombardeerd en aangevallen door grondtroepen. Dit jaar is het beduidend minder. Aangenomen wordt dat het te maken heeft met een van de laatste ambtsdaden van de Amerikaanse ex-president Barack Obama. Hij versoepelde de boycot tegen Soedan mogelijk in ruil voor de stopzetting van de aanvallen.

De journalisten concentreren zich weer op ideeën voor uitzendingen. “De Antonov heeft me aan het denken gezet”, zegt Konyono Toma, hoofd van de programma afdeling. “We zijn allemaal geestelijk beschadigd door de oorlog. Aan de Antonovs kunnen wij niets veranderen maar wel aan dat zinloze geschiet bij feesten. Het houdt onze trauma’s op scherp.”

Ze doelt op een bruiloft die onlangs plaats vond en die twee dagen en twee nachten duurde. Het is gewoonte bij de Nuba, een verzamelnaam voor zo’n vijftig kleine volken die in het gebied wonen, om bij feesten hun wapens af te vuren als uiting van vreugde. “Ik heb twee nachten wakker gelegen. Bij elk schot kromp ik weer in elkaar”, vertelt Toma. “Ik weet zeker dat ik de enige niet was.”

Een collega knikt en herinnert eraan hoe vaak mensen door zulke vreugdeschoten per ongeluk gewond raken of zelfs omkomen. Toma vraagt een van de programmamakers een uitzending te maken met een waarschuwende boodschap. Tenslotte hebben de rebellenautoriteiten vreugdeschoten verboden.

VOP is een kleine zender in het stadje Gidel met een bereik van 120 kilometer, waardoor het slechts in een deel van de Nuba Bergen te ontvangen is. De staf bestaat uit tien mannen en vier vrouwen die weliswaar de middelbare school hebben afgemaakt maar nauwelijks enige journalistieke training kregen. Ze leerden het vak zichzelf met vallen en opstaan.

“We zijn ons bewust dat we goede journalistiek moeten leveren. Mensen zijn van ons afhankelijk voor lokale informatie. Er is geen telefoonverbinding in het gebied, er zijn geen kranten of TV, te weinig scholen en te veel analfabeten. Radio is van levensbelang”, aldus Makki.

De Nuba Bergen zijn sinds 1983, verwikkeld in oorlog met het Soedanese bewind. In dat jaar sloten Nuba leiders zich aan bij de SPLA, rebellenbeweging van het zuiden van Soedan. In 2002 kwamen de SPLA en de regering een wapenstilstand overeen voor de Nuba Bergen. Dat leidde tot een algeheel vredesakkoord drie jaar later. In 2011 werd Zuid-Soedan onafhankelijk maar de Nuba Bergen bleven tegen hun zin, deel van Soedan. In datzelfde jaar werd de oorlog hervat tussen het berggebied en Khartoem.

Voor de oorlog in 1983 was er nauwelijks sprake van enige ontwikkeling in de Nuba Bergen. De strijd nu verhindert zelfontwikkeling. Het gebied is voor driekwart omsingeld door het regeringsleger en in het zuiden grenst het aan Zuid-Soedan waar een burgeroorlog heerst. Slechts een handjevol hulporganisaties biedt beperkte steun aan de bevolking.

 

“De combinatie onderontwikkeling en oorlog zorgt voor talloze menselijke drama’s”, concludeert Kukulu Samson, een van de nieuwsverslaggevers. We zijn onderweg naar de wekelijkse markt op een nabijgelegen berg waar hij een reportage wil maken over de gestegen prijzen en gebrek aan basisvoedsel. “Neem de positie van vrouwen in onze cultuur. Ze moeten het meeste werk doen en lijden vaak onder huiselijk geweld. Daarbij komen de oorlogstrauma’s die een macaber spel spelen in veel hoofden van mensen”.

Als voorbeeld geeft hij een incident dat onlangs plaatsvond. Een man vond bij thuiskomst dat er niet genoeg eten op zijn bord lag. De regio is net als grote delen van Oost Afrika getroffen door een ernstige droogte en daarmee gepaard gaande honger. Zijn vrouw vertelde hem dat er gewoonweg onvoldoende voedsel te krijgen is. Hij nam een stuk hout uit het kookvuur en stak haar haren in brand. Zij belandde in het ziekenhuis, hij in de gevangenis. “Ik heb hem gesproken. Hij heeft berouw en begrijpt niet waarom hij zo reageerde. Afreageren van frustraties en angsten doen we vaak op gezinsleden.”

 

Kukulu maakte er een nieuwsbericht van en een programma. Hij interviewde een van de twee artsen in het ziekenhuis van Gidel. Die adviseerde dat mensen zelfhulpgroepen vormen om te praten over hun trauma’s bij gebrek aan professionele hulpverleners.

Kort na de uitzending werden diverse groepjes gevormd waar mensen met elkaar over hun innerlijke problemen praten. “Dat geeft enorme voldoening. We hebben iets bereikt.  Ik vraag me soms af of ik meer journalist ben of meer mentor of adviseur?”

De weg naar de markt slingert door een droge rivierbeddingen een klimpartij over rotsen. Op het pad lopen vrouwen met koopwaar en mannen die achteloos een geweer over hun schouders dragen.  Bijna iedere man bezit een wapen.

Zoals nagenoeg bij elke Nuba zit er geen grammetje vet op het lijf van Samson. Zelfs in tijden van voldoende voedsel blijven de Nuba tanig. De reden is dat ze moeten lopen. Auto’s zijn een zeldzaamheid, brommers en fietsen zijn sporadisch te zien.  Twee of drie uur lopen om familie te bezoeken of in het geval van Samson een interview te doen is normaal. “Enige probleem is dat het nieuws van vandaag pas morgen op de radio te horen is. Ik moet namelijk ook weer teruglopen”, zegt hij grinnikend.

Hoewel hij blij is met zijn werk als verslaggever, worstelt hij soms met de regels waaraan de radiozender is gebonden.  VOP wordt gefinancierd door de Bishop Gassis Relief and Rescue Foundation (BGRRF), een rooms katholieke NGO. Het dogma van de kerk dicteert de regels voor het radiostation. “Ik ben weliswaar katholiek maar ik vind de houding tegenover condooms niet de juiste.  Een paar jaar geleden was er hier geen sprake van HIV  maar de laatste jaren neemt het aantal infecties zorgelijk toe. Persoonlijk zou ik willen propageren voor condooms maar dat mag dus niet.”

Op zondagen is de programmering volledig gewijd aan religie en religieuze muziek. Maar doordeweeks komen de alledaagse onderwerpen aan bod. Zo zijn bijna alle Nuba boeren die er een paar beesten op na houden zoals koeien, geiten, schapen of varkens. De landbouwmethodes zijn erg ouderwets door gebrek aan informatie en materieel.

Marko Kalia voelt zich pas op de tweede plaats journalist. “Ik ben vooral boer. Ik blijf me verbazen over het wonder dat uit zaadjes gewassen groeien. En dat alleen door onze vruchtbare aarde, zon en water. VOP is een van de weinige plekken waar er toegang tot het internet is en ik lees alles los en vast over landbouw. Dat helpt me informatieve programma’s te maken.”

Hij neemt me mee naar een gebied even buiten Gidel dat zwartgeblakerd is door een brand. Het is de gewoonte in de Nuba Bergen om voor het begin van het regenseizoen, de vegetatie op de akkers in de valleien te verbranden.

“We hebben geen landbouwmachines. Ik begrijp dat branden sneller gaat dan met de hand alles eruit te halen. Maar er gaan ook enorm veel bomen verloren door die branden. Mensen zijn vaak niet op de hoogte van het belang van bomen.”

Kalia greep de droogte van vorig jaar aan om een serie te maken over het belang van bomen. Hoe goed naar zijn advies werd geluisterd, bleek wel uit het stormloopje op een non-gouvernementele organisatie (ngo) die voor weinig geld fruitboomstekken te koop aanbiedt. Boeren hadden niet alleen gehoord dat bomen uiterst nuttig zijn voor het klimaat maar dat ze ook nog eens vruchten opleveren.

“Ze leerden een simpele maar wijze les door gewoon naar de radio te luisteren”, zegt Kalia. Zijn meestal ernstige gezichtsuitdrukking verandert plotseling in een brede lach: “Ik maak trouwens niet alleen serieuze programma’s. Ik presenteer ook een heel populair muziekprogramma. Wij Nuba moeten soms dansen en zingen om onze zorgen te vergeten.”