Het zijn twee steden in hetzelfde gewest in het noordoosten van Kenia. Kustplaats Lamu stad, met zijn moslimbevolking, en het overwegend christelijke Mpeketoni in het binnenland. Slechts vijftig kilometer van elkaar verwijderd, maar gescheiden door een diepe kloof van onbegrip, wantrouwen en jaloezie. Terreurbeweging Al Shabaab weet het oude zeer tussen beide steden effectief uit te buiten en een verdere wig te drijven tussen christenen en moslims. Sinds een grote aanslag in Mpeketoni is toeristenplaats Lamu op sterven na dood.

LAMU

“Elke terroristische aanslag dient weer een dreun toe aan de relaties tussen christenen en moslims. Het kost veel moeite en inspanning om angst en wantrouwen weer te verminderen”, verzucht gouverneur Issa Timamy van het Lamu gewest in Kenia. Weggezakt in een grote leren fauteuil in zijn residentie probeert de politieke leider er een optimistische glimlach aan toe te voegen. Hij faalt.

De smalle boulevard voor zijn huis ligt er verlaten bij, het water van de Indische Oceaan klotst er zachtjes tegenaan. Merendeels verdwenen zijn de bezoekers die wandelingen maakten door het historische stadje Lamu dat op de werelderfgoedlijst van Unesco staat en een van de oudste islamitische nederzettingen is in Oost Afrika.

Toerisme was de belangrijkste bron van inkomsten voor het gelijknamige gewest dat bestaat uit een eilandengroep en een stuk van het Keniaanse vasteland. Het grenst aan Somalië, de bakermat van de terreurorganisatie Al Shabaab. Het is deze extreem islamitische beweging die verantwoordelijk is voor vele tientallen aanslagen die Kenia in de afgelopen jaren te verduren kreeg.

“Al Shabaab probeert een wig te drijven tussen christenen en moslims die hier eeuwenlang vreedzaam naast elkaar leefden. Door christenen vooral het doelwit te maken van hun acties, hopen de terroristen christenen te provoceren zodat ze wraak gaan nemen op moslims”, concludeert gouverneur Timamy. De terreurorganisatie probeert Kenia op alle mogelijke manieren te ondermijnen nadat Keniaanse troepen in 2011 Somalië binnentrokken en Al Shabaab uit een strategische havenstad verdreef. Dat daarbij ook slachtoffers vallen onder mede moslims is de organisatie blijkbaar een zorg.

De meest recente aanval volgens dat scenario vond plaats in april op een universiteit in het stadje Garissa waar zo’n 150 voornamelijk christelijke studenten werden vermoord. In het Lamu gewest viel Ab Shabaab een jaar geleden in een week tijd drie plaatsen aan. Zestig mensen, voornamelijk christenen, werden vermoord. Het wantrouwen tussen moslims en christenen is er sindsdien groot.

MPEKETONI

Een van die drie plaatsen is Mpeketoni, twintig minuten met de boot van Lamu stad en dan nog zo’n vijftig kilometer over een brede stoffige weg. In Lamu stad hebben moslims de overhand, in Mpeketoni zijn christenen ver in de meerderheid. Het is een groene oase met voedingsgewassen en fruitbomen in een door de zon geblakerd landschap. Met het regenseizoen in aantocht zijn overal boeren druk in de weer met ploegen en zaaien.

Achtenveertig inwoners werden hier gedood. Al Shabaab eiste de aanslag op maar er was grote verwarring over de daders. Zo’n vijftig gemaskerde aanvallers deden mee terwijl de terreurorganisatie voornamelijk in kleine groepen opereert. Bovendien riepen de aanvallers leuzen die voortkomen uit typische etnische spanningen in Kenia: “We eisen moslimland terug dat door Kenia wordt bezet.”

De aanvallers spraken zowel de lokale Swahili als de Somalische taal. Alles lijkt er op te duiden dat Al Shabaab een lokaal conflict uitbuitte om Kenia weer een slag toe te dienen.

De bron van dat conflict ligt in de periode kort na de onafhankelijkheid in 1962. De regering van president Jomo Kenyatta, vader van het huidige staatshoofd, hielp destijds voornamelijk leden van zijn – overwegend christelijke – Kikuyu volk aan stukken land in het Lamu gewest. De oorspronkelijke, veelal moslim, bewoners van het gebied werden een minderheid. Veel van hen vertrokken. De overblijvers voelen zich gemarginaliseerd omdat de nieuwkomers eigendomspapieren kregen voor hun land terwijl de lokale bevolking dat meestal niet lukt.

Priester James Kamau van een van de twee katholieke kerken in Mpeketoni erkent dat er historisch ongenoegen heerst. “Maar we zijn generaties verder. Het is toch de hoogste tijd dat achter ons te laten. We moeten ook niet vergeten hoe hard de boeren van Mpeketoni werkten om de bush om te vormen tot vruchtbare akkers.”

De Oegandese non Olivia Spiteri werkt als verpleegkundige en vroedvrouw in de kliniek van de kerk. Op de nacht van de aanval zorgde zij voor zo’n 300 mensen die zich in de kerk verstopten. “Ik was doodsbang. Die angst wordt elke dag een beetje minder maar als er ergens een nieuwe aanval wordt uitgevoerd, komen de gevoelens van toen weer naar boven.”

De terreurorganisatie filmde de aanval die een hele nacht duurde zonder dat Keniaanse veiligheidstroepen de bevolking te hulp schoten. Ondanks onderzoeken is nooit boven water gekomen wat de oorzaak van de late reactie was.  Enkele weken na de aanval postte Al Shabaab een gelikte video op Youtube.

Direct na de aanval in Mpeketoni weigerde president Uhuru Kenyatta de verantwoordelijkheid van Al Shabaab te accepteren. Hij legde de schuld van het bloedbad bij lokale politici.  Mpeketoni ligt Kenyatta na aan het hart omdat het een geliefd project van zijn vader was en de president zich bewust is van de kritiek erop van vooral moslimleiders.

Gouverneur Timamy van Lamu werd zonder aanklacht gearresteerd maar na twee dagen weer vrijgelaten. Moslims in Kenia worden bijna steevast na een aanval van Al Shabaab massaal opgepakt om na enige tijd weer vrijgelaten te worden. Dat soort overheidsoptreden verhevigt het gevoel van onvrede.

LAMU

Ook in Lamu zette de arrestatie van gouverneur Timamy kwaad bloed bij de moslimbevolking. In een kantoortje achter een moskee in de stad zet imam Mohammed Abdulkadir zijn stoel tussen het open deur en dito raam om elk verfrissend windje op te vangen. Bedachtzaam zet hij zijn vingertoppen tegen elkaar. “Al Shabaab heeft niets met islam te maken. Het is verschrikkelijk wat er met de slachtoffers gebeurde. Maar moslims lijden ook. Niet alleen is de toeristenindustrie ineengestort en daarmee werkgelegenheid verdwenen maar gewone moslims worden ook nog eens beschuldigd van medeverantwoordelijkheid voor de aanvallen.”

Sinds de aanslag in Mpeketoni lukt het kustbewoners niet of nauwelijks een identiteitsbewijs te bemachtigen. Vooral jongeren worden daardoor gedupeerd. Zij willen naar andere delen van Kenia op zoek naar werk maar kunnen niet reizen zonder persoonsbewijs. Ze kunnen zich zonder papieren ook niet laten inschrijven voor verdere studies.

De overheid zegt dat de achtergrond van iedereen die een identiteitspapier aanvraagt nauwkeurig moet worden onderzocht en dat er daardoor een achterstand is ontstaan in Lamu. Maar alleen moslims en kustbewoners moeten hun eigen geboortebewijs tonen, evenals dat van hun ouders en zelfs van hun vier grootouders, voordat ze een persoonsbewijs krijgen.

De overwegend moslim bewoners aan de kust voelden zich nooit echt deel van Kenia. Hun blik was altijd gericht op de oceaan, waar hun voorvaderen vandaan kwamen. Zij zijn veelal afstammelingen van Arabische koopvaarders en lokale kustvolken. Het hielp niet dat opeenvolgende regeringen weinig interesse voor ze hadden.

MPEKETONI

Ook in Mpeketoni klinkt een jaar later de echo van de aanslagen nog door. “De aanvallen van Al Shabaab waren veelal gericht op doelen in gebieden waar etnische Somaliërs leven. Ze leken zo ver weg. We gingen er niet van uit dat wij in Mpeketoni het doelwit zouden kunnen worden”, zegt priester James.

Hij maakt graag een uitstapje naar het Kenyatta meer aan de rand van Mpeketoni waar koeien op de oevers grazen, nijlpaarden in het water rondplonzen en vissers een hengel uitgooien. Op het eerste oog lijkt het dagelijks leven weer als vanouds. Maar bij het politiebureau staan veel dienstwagens en agenten. Op de uitvalswegen patrouilleren regelmatig legervoertuigen.

In het bakkerswinkeltje bij het busstation kijken twee verkoopsters, geleund op de glazen vitrine, naar het busstation aan de overkant van de weg. “Sinds juni houden we in de gaten wie er in de bussen stapt en wie eruit gaat. Ik voel me wel een stuk veiliger sinds er zoveel mensen in uniform aanwezig zijn”, vertelt een van hen.

LAMU

In een kantoortje aan een smalle steeg in Lamu stad zitten Feiswal Shee en een collega achter hun computerschermen. Shee, van de Lamu jongerenraad, vindt dat de ouderen zich in een slachtofferrol hebben laten duwen. “We moeten niet terugkijken maar vooruit. Er zijn nieuwe mogelijkheden en die moeten we benutten.”

In de nabije toekomst moet er een megahaven verrijzen bij Lamu, en een nieuwe stad op het vasteland, compleet met luchthaven en treinverbindingen naar heel Oost-Afrika. Er gaan zeker een miljoen mensen wonen en werken in de nieuwe stad. Het bevolkingsaantal van 400.000 nu zal waarschijnlijk verviervoudigd worden.  De Lamu jongerenraad rekent op meer werkgelegenheid voor de lokale bevolking. “We hebben dringend leerkrachten nodig voor de technische school hier. We hebben de machines maar niet de mankracht”, vertelt Shee.

Maar de terreuraanslagen maken het er niet makkelijker op. Onderwijzend en medisch personeel gaat sinds de toename van de Al Shabaab aanslagen liever ergens anders aan het werk.

De jongerenraad vindt dat er snel een einde moet komen aan de historische ongelijkheid van de overwegend islamitische kustbewoners. In gesprekken geven inwoners van Lamu vaak uiting aan hun vrees dat gebrek aan werk, ontwikkelingsmogelijkheden en onderwijs kan leiden tot frustratie onder jongeren die daardoor een makkelijker prooi voor Al Shabaab rekrutering zou kunnen worden.

Shee ziet dat niet als een onmiddellijke dreiging. “Voor rekrutering en radicalisering worden moskeeën gebruikt zoals in de havenstad Mombasa. De meeste moskeeën in Lamu zijn eigendom van een familie of een clan. Iedereen kent iedereen en niemand zal het toelaten om een imam hier radicalisme te laten preken.”

Informatie over Lamu

Lamu Gewest beslaat een oppervlakte dat gelijk is aan dat van Noord, – en Zuid Holland. Volgens de laatste volkstelling leefden er in 2009 zo’n 100.000 mensen. De lokale overheid schat dat er inmiddels zeker 400.000 mensen wonen waarvan zo’n 50.000 in het christelijke Mpeketoni en ruim 15.000 in het overwegend islamitische Lamu stad. Lamu stad wordt de laatste 700 voortdurend bewoond. Het stadje, met zijn typische bouwstijl, telt maar liefst 23 moskeeën. Mpeketoni begon als een nederzetting in de jaren zestig maar werd in de jaren zeventig een plaats van formaat te worden.

Al Shabaab in Kenia

Kenia is sinds 2011 regelmatig het doelwit van Al Shabaab. In dat jaar trokken eenheden van het Keniaanse leger Somalië binnen om de regering daar te helpen in de strijd tegen de terreurbeweging. De Keniaanse regering was al geruime tijd het geweld in het buurland zat omdat het met enige regelmaat de grens kwam. Na de dood van Britse toerist en de ontvoering van een Britse en Franse vrouw op de Lamu archipel voor Kenia de maat vol. Onbekend is of de kidnappings het werk van Al Shabaab of gewone criminelen waren. Keniaanse soldaten verdreven echter Al Shabaab uit een havenstad in Somalië waardoor de terreurorganisatie een belangrijke bron van inkomsten kwijtraakte.