De wachtkamers en gangen van het Mulago staatsziekenhuis zitten barstenvol met zieken. Buiten op het grasveld van het enorme complex in de Oegandese hoofdstad Kampala wachten nog meer patiënten op hun beurt. Een dokter consulteren neemt in Mulago vele uren, soms wel een hele dag in beslag.

“Ik ga daar niet heen. Er zijn onvoldoende dokters. Ik geef de voorkeur aan privé klinieken die zijn weliswaar niet gratis maar de zorg is beter”, zegt Betty Nantumbwe die in het hotelwezen werkt.

Salongo Hussein, eigenaar van een vervoersbedrijfje, moet wel gebruik maken van Mulago. Van zijn vijf kinderen is er altijd wel eentje ziek en hij moet op de centen letten. Staatsziekenhuizen bieden gratis medische zorg maar Hussein moet toch altijd de portemonnee trekken. “Artsen doen niets voordat je ze eerst wat geld toestopt. Ik snap het wel want ze verdienen heel weinig”.

Oeganda kampt met een chronisch tekort aan medisch personeel. Een kwart van alle posities in de sector zijn niet bezet. Toch heeft de regering eind vorig jaar een advertentie geplaatst waarin artsen, verpleegkundigen en vroedvrouwen worden opgeroepen to solliciteren voor banen in Trinidad en Tobago, een eilandenstaat in de Cariben. Met de oproep wil de Oegandese overheid helpen de gezondheidssector op de eilanden te versterken. Op de ranglijst voor medische voorzieningen van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) bezetten Trinidad en Tobago de 67ste plaats. Oeganda bungelt onderaan op nummer 149.

Nog nooit eerder heeft een land in Afrika ten zuiden van de Sahara een uittocht van medisch personeel gestimuleerd. De meeste landen kampen net als Oeganda met forse tekorten in de sector en proberen de exodus juist te voorkomen.

De Oegandese overheid geeft wonderlijke reden voor de opmerkelijke advertentie. “Zo’n stap creëert arbeidsplaatsen in Oeganda die opgevuld moeten worden. Dus bestrijding van de werkloosheid”, verklaart Fred Opolot op woordvoerder van het ministerie van buitenlandse zaken. De secretaris-generaal van hetzelfde departement, James Mugume, merkt op dat toch al veel Oegandezen in het buitenland gaan werken. “Sommige worden onder valse voorwendselen gelokt en komen in de mensenhandel circuits terecht. Anderen proberen de Middellandse Zee over te steken op zoek naar werk. Wij willen de zaken reguleren om problemen te voorkomen.”

De media in Oeganda schrijven dat het eerder te maken heeft met bilaterale betrekkingen tussen beide landen. “De eilandenstaat is de leidende producent van olie en gas in het Caribische gebied en heeft tal van Oegandezen gratis opleidingen laten volgen in de sector. In Oeganda is ook olie gevonden die de komende jaren geëxploiteerd moet worden. Ook hebben Trinidad and Tobago financiële steun gegeven aan de Oegandese politiemacht”, aldus het dagblad The daily monitor.

Meer dan tweehonderd kandidaten uit de Oegandese gezondheidssector zijn inmiddels geselecteerd. “De export van ons medisch personeel is een ondermijning van het recht van Oegandezen op goede gezondheidszorg zoals is vastgelegd in de grondwet”, concludeert Justianian Kateera, directeur van IPPR, een nationaal maatschappelijk onderzoeksinstituut en denktank. Het instituut heeft een rechtszaak tegen de staat aangespannen om de uittocht van medisch personeel te voorkomen. “We hebben bijvoorbeeld slechts drie neurochirurgen in Oeganda. Een daarvan is geselecteerd om naar Trinidad en Tobago te gaan. Van de zes urologen staan er vier op de nominatie te vertrekken.”

In Oeganda is er een arts voor 15.000 mensen, een verpleegkundige voor 17.000 en een vroedvrouw voor 19.000. De Wereldgezondheidsorganisaties (WHO) adviseert een arts per 1500 mensen, een verpleegkundige per 700 en een vroedvrouw per 1000.
Kateera vindt het plan van de regering bizar vooral tegen het licht van de ebola epidemie in West Afrika die volledige uit de hand liep in eerste instantie door de uiterst gebrekkige medische zorg in de drie getroffen landen. “Een van die landen was Liberia. Er werken meer Liberiaanse artsen in de Britse hoofdstad Londen dan in heel Liberia. Zulke scheefgroei creëert fatale situaties. De Oegandese regering speelt met vuur door personeel van toch al een zieke gezondheidszorg te exporteren.”

Het ministerie van buitenlandse zaken begrijpt de opwinding niet en zegt de verzekering te hebben van het ministerie van gezondheidszorg dat het vertrekkende medische personeel makkelijk vervangen kan worden. “De geselecteerden kandidaten gaan nieuwe dingen leren in Trinidad en Tobago waar medische faciliteiten op een hoger peil staan dan hier. Onze mensen komen na drie jaar terug met meer vaardigheden waar wij als land profijt van zullen hebben”, vertelt Fred Opolot op woordvoerder van het ministerie van buitenlandse zaken. Maar komen ze terug? Artsen verdienen in Oeganda verdient tussen 400 en 600 euro per maand. Als ze de kans krijgen, gaan ze net als collega’s uit veel andere Afrikaanse landen naar het Westen waar salarissen vijf keer zo hoog zijn.

De gezondheidszorg in Oeganda krijgt rond 8 procent van het nationale budget. In het zogeheten Abuja akkoord is afgesproken dat landen wereldwijd 15 procent van hun budget besteden aan medische zorg. De Noordierse arts Ian Clarke, directeur van een privé ziekenhuis in Kampala, woont en werkt al meer dan dertig jaar in het land. Hij denkt niet dat niet alleen de salariëring verantwoordelijk is voor de uittocht maar ook een groot tekort aan goede apparatuur. “Er zijn genoeg Oegandese artsen die terug willen komen. Ze willen een redelijk salaris en vooral een werkplek waar ze hun vak naar behoren kunnen uitoefenen en niet gefrustreerd raken door een gebrek aan van alles.”