Het is al een jaar onrustig in Ethiopie, waar de bevolking het gehad heeft met de regering. Er vielen zeker 500 doden bij protesten, en de onrust neemt toe: vorige week werd de noodtoestand afgekondig. Wat is er aan de hand?

Wat is nu precies het probleem in Ethiopië?

Grote delen van de bevolking in Ethiopië hebben het helemaal gehad met de regering van premier Hailemariam Desalegn. Na bijna een jaar van niet aflatende protesten voelt de regering zich in het nauw gedreven en heeft deze week de noodtoestand afgekondigd. Betogers eisen meer democratie en beschuldigen het regime van onrechtvaardige verdeling van land en etnische marginalisatie.

De protesten begonnen in november toen de regering met een plan kwam om de hoofdstad Addis Abeba flink uit te breiden. Boeren van het Oromo volk, het grootste in het land, vreesden dat zij daarvoor van hun akkers zouden worden verdreven.

De angst van de Oromo boeren was gegrond. Al het land in Ethiopië is namelijk eigendom van de staat. Het kan alleen worden gepacht. In de laatste tien jaar beëindigde de overheid met enige regelmaat de pachtovereenkomsten met veelal keuterboeren.  Daarna werd de grond verpacht aan binnenlandse en buitenlandse investeerders onder wie Nederlandse bloemenboeren.

De regering zag weliswaar af van de uitbreiding van Addis Abeba maar de geest was uit de fles. Protesten gingen door en verspreiden zich over diverse delen van het land. Ook Amhara, het tweede grootste volk, ging de straat op. Ook zij zijn kwaad over landkwesties. Politie en zelfs leger werden ingezet tegen de demonstraties. De veiligheidstroepen traden keihard op en zeker vijfhonderd mensen zijn tot nu toe om het leven gekomen.  Duizenden raakten gewond en tienduizenden verdwenen achter de tralies.

Al jaren ontbreekt het aan politieke vrijheid in Ethiopië. Parlementsverkiezingen vorig jaar leverden geen enkele zetel voor de oppositie op. Vooral journalisten, bloggers en oppositiepolitici moeten het ontgelden en worden opgesloten of vluchten naar het buitenland. Kritiek wordt niet geduld door de regering waar de grootste macht ligt bij Tigreërs, een volk dat slechts 6 procent van de bevolking uitmaakt.

Getachew Metaferia, Ethiopische politicoloog in de VS, noemt het: “Een staat gecontroleerd door een etnische minderheid die haar wil oplegt aan de meerderheid van de honderd miljoen Ethiopiërs”.

Hoe kan het dat een minderheid de dienst uitmaakt?

Tigreërs zijn een bergvolk uit het uiterste noorden van Ethiopië. Ze hebben hun huidige macht en invloed vooral te danken aan de belangrijke rol die ze speelden in de verdrijving van dictator Mengistu Haile Mariam in 1991, na 17 jaar terreurbewind.

Een van de leidende Tigrese rebellen was wijlen Meles Zenawi die in 1991 president werd. Dat is een ceremoniële positie en vier jaar later kreeg hij de echte macht als premier, een functie die hij hield tot zijn dood in 2012. Hij werd aanvankelijk gezien als een van de nieuwe verlichte leiders in Afrika. Hij overzag de verdeling van Ethiopië in regio’s, op etnische basis gevormd, met enige mate van zelfbestuur.  Ook was hij de motor achter de indrukwekkende economische groei van het land.

Maar naar mate zijn regeerperiode vorderde, werd hij autocratischer. Democratische vrijheden verdwenen in hoog tempo na de parlementsverkiezingen in 2005. De oppositie won in Addis Abeba en claimde ook de nationale zege. De regering antwoordde met de arrestatie van oppositieleden en beschuldigde hen van verraad. Anderen vluchtten naar het buitenland. Er bestaat nauwelijks nog een oppositie en eigenlijk creëerden Zenawi en de regeringspartij EPRDF een eenpartijstaat.

Opvolger premier Desalegn ging op dezelfde voet door. Hij behoort tot het piepkleine Wolayta volk maar is omringd door Tigreërs die ook de veiligheidsorganen domineren en de economische macht zijn in het land. Een positie die ze uit alle macht willen behouden.

Tigreërs zijn trots op hun illustere geschiedenis. Ze beschouwen zich als de nakomelingen van koning Menelik I die volgens de overlevering een zoon was van de koningin van Sheba en de Bijbelse koning Solomon.  Betogers klagen dat Tigrese leiders geen respect hebben voor de meer dan tachtig andere volken in het land.

Hoe doet de economie het?

Lang stond Ethiopië symbool voor de ergste hongersnood ter wereld. In 1984 en 1985 stierven waarschijnlijk een miljoen mensen. Het was een van de armste en meest achtergebleven landen in Afrika.  Nu, ruim dertig jaar later, groeit de economie met gemiddeld een gezonde 10 procent.

Zenawi wist buitenlandse bedrijven naar Ethiopië te lokken met lage belastingen en gaf ze de vrije hand. Hij trok vooral investeerders aan in de agrarische en industriële sectoren. Ethiopië produceert ondermeer het beste leer in de regio en heeft een bloeiende schoenenindustrie.

Veel belang hechtte Zenawi aan tuinbouw en verpachte zo’n vier miljoen hectare land aan binnenlandse maar vooral ook buitenlandse bedrijven om er voedsel en bloemen op te verbouwen. Niet alleen was de pachtprijs gunstig maar hij liet ook dammen bouw om bedrijven van voldoende water en elektriciteit te voorzien.

Inmiddels exporteert het land tal van tuinbouwproducten zoals koffie en mais maar ook bloemen, een branche waar Nederland een belangrijke rol speelt. Ethiopië heeft een aantrekkelijk klimaat voor tuinbouw. De grond is vruchtbaar en de lonen zijn laag. Nederland is een belangrijke partner voor Ethiopië. Dat blijkt uit dat de Ethiopisch Nederlandse Zakenvereniging (ENLBA) die zo’n 130 Nederlandse bedrijven in het land ondersteunt.

De Ethiopische regering behoudt evenwel het monopolie over bank, -en telecommunicatiesectoren. Vooral de laatste branche is belangrijk voor de overheid die de touwtjes strak in handen wil houden. In het afgelopen jaar heeft de regering enkele malen het sms, – en internet verkeer uitgeschakeld om te voorkomen dat demonstranten kunnen coördineren.

Ethiopië onderneemt ook een paar megaprojecten zoals de Grand Ethiopian Renaissance Dam die 6000 Megawatt moet opleveren voor eigen consumptie en export. En kort geleden werd de 750 kilometer lange treinverbinding met het buurlandje Djibouti officieel in gebruik genomen. Door het conflict met het andere buurland, Eritrea, raakte Ethiopië de toegang tot een zeehaven kwijt. Zo’n 90 procent van Ethiopische in, – en export gaat via Djibouti, tot voor kort alleen per vrachtwagen te bereiken.

Ook het toerisme is een belangrijke bron van inkomsten. Het land is rijk aan monumenten uit een indrukwekkende geschiedenis die ver terugvoert. De Europese Raad riep het in 2015 nog uit tot de beste toeristische bestemming ter wereld.

.Wie profiteert van de snelle economische groei en wie niet?

Grote winnaars van de economische boom zijn de door Tigreërs gedomineerde regering en buitenlandse bedrijven. De groeiende economie levert werkgelegenheid op maar de bevolking groeit ook snel en er zijn onvoldoende banen, vooral voor jongeren. Het werkloosheidspercentage ligt bij zo’n 20 procent.

Het onderwijs is er weliswaar ook op vooruit gegaan maar nog altijd vallen velen buiten de boot. Bijna 70 procent van de kinderen gaat naar de lagere schaal maar slechts 47 procent maakt die af. Naar de middelbare school gaat 38 procent. Zonder middelbare school of lager beroepsonderwijs zijn banen zo goed als uitgesloten.

Data van de Wereldbank toont dat zeker 37 miljoen van de 100 miljoen Ethiopiërs onder de armoedegrens van een euro per dag leeft.  De bank merkt op dat de armsten nog armer zijn geworden. “De hoge voedselprijzen die het inkomen van arme boeren weliswaar verbeteren, maken het moeilijker voor de allerarmsten”.

En hoe moet het nou verder?

De demonstranten hebben in de laatste maanden hun woede gekoeld op binnen, – en buitenlandse bedrijven waaronder Nederlandse bloemenkwekers.  Dat lijkt onverstandig want werkgelegenheid gaat verloren. Maar volgens de naar de VS gevluchte activist, Jawar Mohammed, maakt het juist deel uit van de strategie van de betogers. “Het is de bedoeling de economische kracht van het regime te verminderen. Eenmaal verzwakt wordt het gedwongen op te stappen.” Sommige buitenlandse bedrijven en investeerders trekken zich al terug. Ook toeristen annuleren vakanties nadat betogers enkele hotels hadden aangevallen.

Premier Desalegn suggereert dat er ruimte is voor een dialoog. “We hebben onze tekortkomingen. We willen de politieke ruimte verbreden en gaan praten met verschillende groepen binnen de gemeenschap.” Hij zei hij tegenover buitenlandse journalisten die de Duitse bondskanselier Angela Merkel begeleiden tijdens een recent bezoek.  Maar hij heeft tijdens een andere gelegenheid gezegd de noodtoestand te gebruiken om “tegen gewelddadige extremistische groepen op te treden.” Wat hij daaronder verstaat is giswerk.

De sfeer is uiterst grimmig aan beide zijden. Demonstranten zijn woedend over het optreden van veiligheidsorganen. De regering is zich bewust van de dreiging die van de protestacties uitgaan. Ze ziet zich tegenover Oromo en Amhara staan die zo’n 60 procent van de bevolking vormen. Beide volken zijn een gelegenheidssamenwerking aangegaan.  Geen hechte band want tenslotte zijn beiden historische rivalen.

De internationale gemeenschap heeft zich lang gehuld in stilzwijgen over het gebrek aan democratische vrijheden.  Vooral het Westen ziet Ethiopië als een betrouwbare partner omdat het actief strijdt tegen Al Shabaab, de radicaalislamitische beweging in buurland Somalië.

Maar voorzichtig beginnen het Westen en de VN te manen tot een dialoog. De protesten halen weliswaar het nieuws maar vooral de eenmansactie van marathonlopen Feyisa Lilesa trok de aandacht. De winnaar van de zilveren medaille tijdens de Olympische Spelen dit jaar kruiste zijn armen boven het hoofd op het erepodium. Het protestteken van de anti-regeringsbetogers. Dat beeld schudde het buitenland wakker.

Nu trekken Ethiopiërs zich meestal weinig aan van wat het buitenland te zeggen heeft. Dat geldt zowel voor betogers als regering.  Maar zeker is als de verhitte gemoederen aan beide kanten gekalmeerd moeten worden door een dialoog. Zo niet dan zullen er alleen maar meer mensen omkomen en de regering nog autocratischer worden.